رجزهای یاران ابا عبدالله علیه السلام

از دانشنامه‌ی اسلامی


«رجز» شعرهاى حماسى که جنگاوران در میدان هاى نبرد مى‌خوانند را گویند. «رجز، نام یکى از بحور شعرى عربى است که نوعى تحرک و روانى در آن است. در گذشته و دوران جاهلیت، از این وزن شعر بیشتر در اشعارى که جنبه مبارزه، دشنام یا تفاخر داشته استفاده مى‌شده ‌است. بکارگیرى این وزن و آهنگ در شعرهاى حماسى که مبارزان در میدان هاى جنگ‌ مى‌خواندند، سبب شده که به آن اشعار، رجز گویند. معمولا رجز، ابیاتى کوتاه داشته و به صورت ارتجالى در میدان سروده مى‌شده است. از این رو گاهى هم خطاهاى دستورى و ادبى دارد».

بیشتر افراد، هنگام رجز خواندن در میدان مبارزه، اشعار شعراى عرب را که با حال و وضع آنان مطابق بود مى‌خواندند و اگر خود جنگجو طبع شعر داشت، فى البدیهه‌ در وصف و معرفى خویش شعر مى‌سرود و نام خود و پدر و قبیله و سوابق دلیرى‌هاى‌ خود و قبیله‌اش را در آن بیان مى‌کرد.

رجز، هم براى تقویت نیرو و روحیه خود بود، هم‌ براى ترساندن رقیب. «رجز، سرود نظامى رایج در آن دوره‌ها بود که جنگاوران در اثناء جنگ، آن را مى‌خواندند و به شجاعت و قهرمانی هاى خویش مى‌بالیدند و دشمنانشان را به ‌کشتن و تار و مار کردن تهدید مى‌کردند. رجز در آن میدان هاى نبرد، مانند یک سلاح پیکار مؤثر بود و رزم آوران همان گونه که بر شمشیرها و تیرها و نیزه‌ها اعتماد مى‌کردند، بر رجزهاى خود نیز تکیه مى‌کردند».

در کربلا نیز، حسین بن على‌ علیه السلام و فرزندان و برادران و یارانش در میدان هاى نبرد، رجز مى‌خواندند. رجزهایى که اصحاب امام روز عاشورا مى‌خواندند، نمایانگر عقیده و هدفى‌ که در راه آن از شهادت استقبال مى‌کردند و انگیزه جهادشان بود، که در چه راهى و براى ‌چه هدفى است و نشان دهنده یقین، ثبات قدم، آگاهى و بصیرتشان بود.

مثلا حضرت‌ اباالفضل علیه السلام گفته است: «والله ان قطعتموا یمینى * انى أحامى ابدا عن دینى» که گویاى حمایت از آیین است.

قاسم بن حسن‌ علیه السلام رجز مى‌خواند که: «ان تنکرونى‌ فانا ابن الحسن...».

عمرو بن جناده رجز مى‌خواند: امیرى حسین و نعم الامیر * سرور فؤاد البشیر النذیر...

حضرت على اکبر علیه السلام مى‌خواند:

انا على بن الحسین بن على * نحن و بیت الله اولى بالنبى

تالله لا یحکم فینا ابن الدعى * اضرب بالسیف احامى عن ابى

ضرب غلام هاشمى عربى...

یا خود ابا عبدالله الحسین‌ علیه السلام رجزهاى متعددى دارد، از جمله: القتل اولى من رکوب العار * والعار اولى من دخول النار...

یا این رجز که: انا الحسین بن على الیت ان لا انثنى * احمى عیالات ابى امضى على دین النبى؛

که همه و همه، سرشار از روحیه بالا و انگیزه‌هاى والا و دلیرى و ثبات و پایدارى‌ شجاعانه است.

پانویس

  1. دائرة المعارف الاسلامیه، ج ۱۰، ص ۵۰ به بعد. (نقل به تلخیص)
  2. حیاة الامام الحسین، ج ۳، ص ۱۵۵.
  3. رجزهاى امام و فرزندان و اصحاب، در کتاب هاى تاریخ و مقتل به طور مبسوط آمده است. از جمله ر.ک: (بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۳ به بعد، مناقب، ج ۴، ص ۱۰۰ به بعد. در همین مجموعه نیز، رجزهاى برخى از شهداى کربلا، ذیل ‌معرفى خودشان آورده شده است. درباره رجز، بحثى در «الاغانى‌» ابوالفرج اصفهانى است، ج ۱۸، ص ۱۶۴).

منابع

  • جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف.
واقعه عاشورا
قبل از واقعه
شرح واقعه
پس از واقعه
بازتاب واقعه
وابسته ها